Conwy yn derbyn ei 'Plac Porffor' cyntaf diolch i ddarlithydd o Goleg Llandrillo

Mae Gemma Campbell, sy'n ddarlithydd yng Ngholeg Llandrillo, wedi bod yn allweddol i gael y 'Plac Porffor' sy'n dathlu merched nodedig yng Nghymru, cyntaf i Gonwy.

Cafodd ymgyrch y Placiau Porffor ei chreu i gydnabod cyflawniadau a chadarnhau gwaddol merched yn hanes Cymru.

Enwebodd Gemma yr ymgyrchydd dros famolaeth, y gwleidydd a'r ynad heddwch Ethel Hovey, dynes arloesol ond anhysbys i raddau helaeth, yn dilyn ei hymchwil helaeth ei hun.

Yn ddiweddar datgelwyd plac yn coffáu Miss Hovey ym Mae Colwyn, ar safle Nant y Glyn, y cartref mamolaeth a sefydlodd ym 1938.

Mae Gemma, darlithydd Saesneg yn Chweched Llandrillo yn Llandrillo-yn-Rhos, wedi ymchwilio i yrfa Ethel drwy gofnodion y cyngor lleol a thoriadau papur newydd o'r cyfnod.

Meddai: “Mi gymerodd 40 mlynedd iddi, ond agor y cartref mamolaeth oedd ei gwaith oes. Ymhell cyn i eraill wneud hynny, roedd hi'n cydnabod bod merched yn marw wrth roi genedigaeth pan fo pethau y gellid eu gwneud i atal hyn. Treuliodd amser yn ceisio sefydlu clinigau a chael cyflogau i fydwragedd.

“Yn 1938, daeth o hyd i ddau adeilad addas ar gyfer y cartref mamolaeth a threfnodd fenthyciadau gan y bwrdd iechyd i'w hariannu. Ar y pryd doedd ei chyd-gynghorwyr gwrywaidd ddim yn gweld yr angen, ond roedd hi'n ymwybodol iawn o frwydrau merched, ac roedd hi eisiau helpu. Roedd hi'n pwyso amdano oherwydd ei fod yn bwysig.”

Roedd Ethel yn hyrwyddo cyfleoedd i ferched ym meysydd iechyd, addysg, cerddoriaeth a gwleidyddiaeth - a hynny mewn cyfnod pan mai dim ond dynion oedd â'r hawl i bleidleisio.

Yn 1919 cafodd ei hethol i Gyngor Dosbarth Trefol Bae Colwyn, y ddynes gyntaf i wneud hynny. Aeth ymlaen i fod yn faer benywaidd gyntaf y dref (a'r gyntaf yng Ngogledd Cymru) ac yna'r Ynad Heddwch benywaidd gyntaf.

Cyflawnodd uchelgais ei bywyd pan agorodd Cartref Mamolaeth Nant y Glyn ym 1939. Bu ar agor tan ddiwedd y 1970au, a chredir bod y cartref wedi dylanwadu ar Aneurin Bevan i sefydlu'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn 1946.

Dywedodd Sue Essex, cadeirydd y Placiau Porffor a chyn Weinidog yn Llywodraeth Cymru: “Mae'n hynod briodol ein bod yn anrhydeddu ymdrechion Ethel May Hovey ar adeg pan fo llywodraethau’n cael eu gwthio'n fwy nag erioed i ganolbwyntio ar iechyd merched.

“Credir bod cartref mamolaeth Ethel yn debygol o fod wedi bod yn un o’r modelau a ysbrydolodd Aneurin Bevan cyn iddo sefydlu ein Gwasanaeth Iechyd, felly, er bod ei hanes wedi mynd yn angof bron, rydym yn gobeithio y bydd dadorchuddio’r plac hwn yn cadarnhau ei dewrder a’i phenderfyniad yn y llyfrau hanes.”

Roedd Gemma'n bresennol yn seremoni ddadorchuddio'r plac, ynghyd â Chris Winchester, gor-or-nai Ethel Hovey.

Mae hi hefyd wedi curadu arddangosfa ar fywyd a gwaith Ethel yn Llyfrgell Bae Colwyn fel rhan o'i gwaith gyda changen Bwrdeistref Conwy o'r Gymdeithas Hanesyddol, y mae hi'n ei rhedeg ar y cyd â un o ddarlithwyr Hanes Coleg Llandrillo, Morgan Ditchburn.

Mae'r gangen wedi cynnal amrywiaeth o sgyrsiau, digwyddiadau a gweithgareddau ym Mae Colwyn i ddathlu pen-blwydd y dref yn 150 oed. Un o'r gweithgareddau hyn ydy Prosiect Hovey, menter sydd wedi'i hymgorffori yng nghwricwlwm Cynefin yr ysgolion lleol, sy'n annog myfyrwyr i ymddiddori yn eu treftadaeth leol.

Bydd yn parhau i chwarae rhan weithredol yn y dathliadau pen-blwydd gweddill y flwyddyn. Bydd y rhain yn cynnwys y Picnic Mawr ym mis Awst, mewn partneriaeth â Gyda'n Gilydd dros Fae Colwyn, a'r digwyddiadau Drysau Agored fydd ledled y sir ym mis Medi, yn ogystal â digwyddiad Nadolig y dref.

Mae'r gangen yn cyfarfod ar drydydd dydd Llun bob mis. Mae pynciau'r sgyrsiau sydd i ddod yn cynnwys rhai ar yr Archesgob dadleuol John Williams, a Chestyll Edwardaidd Gogledd Cymru. Cewch ragor o wybodaeth yma.

Ydych chi eisiau astudio cyrsiau Lefel A? ⁠Mae Grŵp Llandrillo Menai yn cynnig mwy na 30 o gyrsiau yn ein canolfannau Chweched Dosbarth yn Nolgellau, Llangefni, Pwllheli, Llandrillo-yn-Rhos a'r Rhyl. Dysgwch ragor yma.